Topal Osman Kahraman mı, hain mi?

Cumhuriyet tarihinin en çok konuşulan, en çok tartışılan ve halen günümüzde de bir çok sorunun cevabının arandığı Topal Osman Olayı yakın zamanda yine Türkiye gündemine oturdu.

25.06.2013 / 02:19

Şaban KUTLU

Cumhuriyet tarihinin en çok konuşulan, en çok tartışılan ve halen günümüzde de bir çok sorunun cevabının arandığı Topal Osman Olayı yakın zamanda yine Türkiye gündemine oturdu.

1883 yılında Giresun’da dünyaya gelen, yaşamının büyük bir kısmını Milli mücadele içinde yurdun dört bir yanında ki düşman işgali altında ki bir cepheden bir cepheye koşmakla geçiren, 1ci Dünya Savaşında kurduğu gönüllülerden oluşan birlikle Kafkas Cephesine katılan, yine kendisinin kurduğu gönüllü birliklerle Karadeniz Bölgesindeki Rum çetelerine karşı mücadele eden, ardından Ankara’ya çağrılıp bizzat Atatürk’ün muhafızlığını yapan Topal Osman, ikinci kez sinemaya uyarlanınca, zaten var olan önemli tartışmaların iyice gün yüzüne çıkmasına neden oldu.

Çekimleri yaklaşık 1,5 yıl süren ve önemli tartışmalara kapı aralaması beklenen ‘Atatürk’ün Fedaisi Topal Osman’ filmi, iddialı içeriğine rağmen Giresun’da beklenen ilgiyi görmediği gibi, Giresun insanının Topal Osman Ağa’ya bakış açısının da az da olsa belli olmasına neden oldu. Büyük umutlarla yola çıkılan, her sahnesinin arkasında bize göre derin bir siyasi mesaj taşıyan, hatta gündem değiştirmek için ortaya atılan siyasi söylemlerden de nasibini alan filmin, tahminlerin de ötesinde çok kötü bir performans sergilediği gözlendi.

Günümüze kadar yayınlanan onlarca Topal Osman Ağa ve o dönemde yaşanan siyasi olayların iç yüzünü araştıran kitaplarda yer almamasına rağmen, ikinci kez çekilen Topal Osman filminde yer alan sahneler akıllara da bir çok soru işaretini de beraberinde getirdi. Bu yöndeki toplumsal tepkileri ve eleştirileri inkar etmeyen filmin yönetmeni Atilla Akarsu bu konuda düşüncelerini ifade ederken, bazı kesimlerden tepki görmelerinin de normal karşılanması gerektiğinin altını çizmekte.

Trabzon milletvekili Ali Şükrü Beyi, Mustafa Kemal’e karşı sert muhalefet izlediği gerekçesiyle 27 Mart 1923′de öldürüldüğü iddia edilen Topal Osman, Cumhuriyet tarihinin önemli bir kırılma noktasını da içinde barındıran bir sürecin baş aktörü olarak bilinirken, aslında samimi iki hemşeri ilişkisi de yaşayan bu iki kişi filmin frağmanında da değinildiği gibi’’ Cumhuriyete Giden Yol’’ da maalesef bedel ödeyerek tarih sahnesinde ki yerlerini alan iki masum insan gibi görünüyor. Bu iki masum insanın o dönemde meclis içinde yaşanan ‘’Ya Hilafet, Ya Cumhuriyet’’ denkleminin en hassas olduğu bir döneme rastlaması da tamamen tesadüf gibi gözükmüyor. Derin devlet olgusunun o dönemde de var olduğu notunu sahne aralarına gizleyen Topal Osman filmi, aynı zamanda bu zamana kadar net bir şekilde Atatürk’e karşı söylendiği tescil edilmemiş ‘’deyyus’’ sözcüğünü de izleyicilere ilk defa açıkça ifşa etmekte.

Atilla Akarsu’nun Topal Osman filminin çevrilmesinde herhangi bir akademik danışmana ihtiyaç duydunuz mu? Sorusuna verdiği yanıt ise oldukça ilginç; ‘’Ben 20 sene araştırma yaptım, yeterli bilgiye fazlasıyla sahibim. Demek ki sayın Akarsu’ya göre yirmi sene hastanede çalışan doktor oluyor.

Atilla Akarsu aslında bana göre söylemek isteyip de söyleyemediği, içinde hala bir uhte olan bir çok şey var. Alt yapısı olmayan, maddi zorluklarla boğuşan bir filmin bir buçuk yıllık çekim maliyeti az olmasa gerek. İşte bu noktada başladığı işi yarım bırakmaya pek de niyetli olmayan, aslında filmle beraber vermek istediği mesaj başka iken, maddi zorlukların altından kalkabilmek ve filmi tamam edebilmek için senaryonun bir takım değişikliklere uğradığı gerçeğidir.

Genel anlamda filmin ne kadarının ilk başlangıçta ki senaryoya sadık kalınarak çevrildiği meçhul olsa da, Atilla Akarsu’nun Tayyip Erdoğan’ın ‘Birinci Meclis tartışılsın söyleminden sonra çekimlere bu yönde devam ettiği de aşikar.

Yönetmen Atilla Akarsu’nun Topal Osman filminin Giresun Duroğlu’nda ki setinin İstanbul’a taşınmasının ana nedeni, özellikle tamamı AK Partili Belediyelerin kanatları altında verilen ödünlerle filmin tamamlanmasıdır. Filmin yapılmasında ki amaçlarının, kimseyi yargılamak olmadığının altını da çizen Akarsu, tarihi en gerçekçi şekilde masaya yatırmak olduğunu söyleyerek, gerisinin tarihçilerin işi olduğunu vurguluyor.

Cumhuriyet Tarihinin çok önemli dönüm noktalarından biri olan Topal Osman olayının sahneye aktarıldığı filmi çevirirken tarihçi bir danışmana ihtiyaç duymayan Akarsu’nun bu konuda ki samimiyeti ise tartışma götürür.

Zira bu filmde ki senaryonun perde aralarına sıkıştırılmış ‘’Deyyus’’ sözcüğünü kabul edecek bir tarihçinin de bulunması oldukça zor gibi görünüyor. Ayrıca bu konuda net bir bilgi olmamasına rağmen bu sözün filmde yer almasının ne kadar doğru olduğunu soran Ulaş Karakaya’ya verdiği cevap ise zaten kendini ele vermekte; ‘Onu gidin rahmetliye sorun’

Diğer yandan cesaret edilmeyecek bir tarihi dönemi araladıklarını ifade eden Topal Osman rolünü oynayan Reha Beyoğlu filmin 1995 yapımı Cesur Yürek filminin versiyonu olduğunu belirtirken, filmin sinemalarda gösterime girmesinden sonra ise şunları söylemekte; ’şu an ulaşılan izleyici sayısı itibarı ile durumu ancak hayal kırıklığı ile izah edebiliyorum, Giresun insanının bir kahramanına, sinema gibi önemli bir potansiyele sahip bir alanda sahip çıkmadığını, tek eksiğin Giresun Halkının bu filmi taçlandırmasıydı derken aslında’’ samimi bir itirafta bulunuyordu.

Atilla Akarsu’nun Ulaş Karakaya’ya verdiği söyleşide izleyici sayısında tecrübelerine dayanarak verdiği sayının üst tavanı ise bir milyon kişi gibi uçuk bir sayıydı. Ama Sayın Akarsu’nun burada ki demeci birazda siyasidir. Zira filmin tamamlanmasına yardım eden belediyeler, bu filmin verecek olduğu mesajı merak etmektedir. Bir yandan maddi manevi yardım sürerken dereye taş atıp bulandırmanın bir gereği olmadığının da hesabını yapmaktadır.

Şimdi isterseniz Topal Osman filmine bir başka açıdan 1966 yılından bakalım.

Günümüzde Giresun halkıda dahil olmak üzere büyük bir halk kitlesinin Topal Osman filminin ilk defa 1966 yılında yine Giresun’da sinemaya aktarıldığını bilen çok az sayıda insan olduğunu düşünüyorum.

1966 yılında Ahmet Mekin’in başrol oynadığı, senaryosunu Berkan İnal’ın yazdığı ilk Topal Osman filmi, bu günkünün aksine tamamı Giresun’da çevrildi. Bugü kü Giresun’un aksine filmde tam bin iki yüz figüran beş kuruş almadı. Daha da yetmedi, Giresun Emniyet Müdürü, bazı ilçe kaymakamları, devlet dairelerinde iyi giyimli memurlar mebus sandalyelerinde yer aldılar.

İşin en ilginç yanı ise 2 Nisan 1923’te Ankara’da öldürülen ve Topal Osman’ın ölümünden sonra, bunlar emir kuludur denilerek memleketleri Giresun’a yollananlardan dört kişide bu filmde yer almıştır. Dönemin Giresun Valisi Celalettin Tüfekçi başta olmak üzere herkes filmin bir karesinde yer almış, kısacası Topal Osman’ı da Giresun’u da karşılıksız sevmişlerdir.

10 Mayıs 2013 tarihinde Bugün 85 yaşında ki Topal Osman filminin başrol oyuncusu Ahmet Mekin kendisiyle yaptığımız söyleşide şunları söylemektedir, Bizim 1966 yılında Giresun’da çok ama çok zor şartlar altında çevirdiğimiz 35 mm. lik Topal Osman filmi, o zamanın şartlarında yoğun reklam ve tanıtım kampanyası olmamasına rağmen oldukça ilgi gördü ve uzun süre gösterimde kaldı. Bugünkünün aksine bir buçuk yıllık bir sürede değil, filmi beş ay kadar kısa bir sürede tamamladıklarını da belirten Ahmet Mekin, çok zor şartlar altında Türk sinemasına kazandırdığım bu filmin elimde tek bir kopyasının dahi olmamasıdır demektedir. Dönemin usta oyuncuları Ali Şen ve Ayşe Ay’ın da filmde oynadığını ifade eden Ahmet Mekin, Topal Osman filminin yaklaşık sekiz ay tüm yurtta gösterimde kaldığının altını çizdi.

1966 yılında çevrilen ilk Topal Osman filmiyle ilgili olarak 3 Haziran 2013 de Atilla Akarsu ile yaptığımız kısa söyleşide Akarsu, ilk filmin basit bir senaryodan ibaret olduğunu ve kendilerinin de bu filmi araştırdığını ifade ederek, Topal Osman’ın Rumlarla yaptığı çete savaşını konu aldığını, geçmişi araştırmanın ve deşmenin bu güne bir yararının olmayacağını söyleyerek, Giresun insanının yeni Topal Osman filmine sahip çıkmadığını, eskisine ise hiç ama hiç sahip çıkamayacağının altını çizdi.

İlk Topal Osman filminin akıbetinin ne olduğunun halen bilinmediğini söyleyen Akarsu, büyük olasılıkla filmin Kemal Tahir’in Yorgun Savaşcı’sı gibi 12 Eylül Cuntası tarafından yakılmış olabileceğini, bunun gibi yüzlerce filmin ise akıbetinin ne olduğunun hala sır olarak kaldığını belirtti.

Mimar Sinan Üniversitesi Arşivine ve Kültür Bakanlığı Sinema Arşivine başvurmamıza rağmen henüz ulaşamadığımız ama hala elimizde bir afişinin kopyası olduğu film, imkanlar dahilinde yayınlanmış olsaydı, günümüzde çevrilen ikinci Topal Osman filminin kaderinin bu kadarda kötü olmasının önüne geçebilirdi sanırım.

Nüfusu beş yüz bini gecen Giresun’da, ve gurbetteki binlerce Giresunlu’ya rağmen Özen film tarafından 12 Nisan2013 tarihinde büyük reklam kampanyalarıyla, 62 sinemada 68 kopya ile birden piyasaya sürülen Topal Osman filminin son izlenme sayısı ise Akarsu’nun dediği gibi bir milyon değil sadece 14.106 kişi. Günümüzde Türkiye’de ki On bir film şirketi içinde sondan üçüncü durumda ki Özen Film ise eski günlerini mumla aramakta. Kısacası filmi çevirenle filmi piyasaya sürenin aynı kaderi paylaştıklarını söyleyebiliriz.

Atatürk Arşivide denilen Cumhurbaşkanlığı Arşivlerinde yer alan Giresun Reji Müdürünün resmi yazışmalarına göre, Topal Osman’ın eşrafına ait oldukça ağır ithamlarla dolu 15 Ocak 1922 tarihli yazışmada, Hacı Hasan Efendinin kendi çıkarları doğrultusunda Rumların mallarına el koyduğu, Lacinzazade Hakkı Beyin Koçgiri İsyanından devlete ait malları çaldığı gibi bir sürü iddialar yer almaktadır.

Buna mukabil Topal Osman’ın Ali Şükrü’yü öldürmesi olayı ise yine akıllarda bir sır olarak kalmaya devam etmiştir. Zira Topal Osman’ın öldükten sonra üzerine atılı kalan Yahya Kahya olayının aydınlatılabilmesi için 55 sene gibi çok uzun süre geçmiştir. Meclis Muhafız Kıta Komutanı İsmail Hakkı Tekçe tarafından yaralı olarak teslim olduğu halde öldürüldüğü ifade edilen Topal Osman, 1975 yılında öldükten iki yıl sonra 1977 de Günaydın Gazetesinde İsmail Hakkı Tekçe’nin anılarının yayınlanmasıyla ancak temize çıkmıştır.

Tekçe anılarında bilinenin aksine, Yahya Kahya’yı Topal Osman’ın değil, Ankara’dan yanına iki muhafız alarak Trabzon’a gittiğini belirterek kendisinin öldürdüğünü ifade etmiştir.

Asıl sorulması gereken soru ise şudur?

Acaba Ali Şükrü’ye silahı gerçekten Topal Osman’mı sıkmıştır?

Eğer ki derin tarihin sayfalarının aralanması, gerçeklerin ortaya çıkması için daha ne kadar beklememiz ve daha ne kadar senaryolar yazmamız gerekiyor? Ali Şükrü olayında da sanırım gerçeklerin ortaya çıkması için çok uzun bir süre geçecek gibi görünüyor.

Günümüz Türkiye’n de sağ kesim tarafından hilafetin bir savunucusunu katlettiği için sevilmeyen, Koçgiri İsyanında ise Alevi ve sol kesim tarafından suçlanan, geçmişin Halk Kahramanı, günümüzün ise hem mağduru hem de suçlusu Topal Osman Ağa’nın arkasında duracak tek topluluk Giresun Halkıdır. Heykelini Giresun meydanına dikemeyen, filmine sahip çıkamayan, kısacası tarih içinde ki konumunu tam olarak henüz algılayamayan Giresun bir an önce karar vermeli ve kendine şunu sormalıdır;

Topal Osman gerçekten Kahraman mı? Hain mi?